Search from the Journals, Articles, and Headings
Advanced Search (Beta)
Home > Negotiations > Volume 1 Issue 2 of Negotiations

اجوکی کافی دا وڈا شاعر: افضال حسین گیلانی |
Negotiations
Negotiations

Article Info
Authors

Volume

1

Issue

2

Year

2021

ARI Id

1682060054107_1847

Pages

35-40

DOI

10.54064/negotiations.v1i2.20

PDF URL

http://journals.mehkaa.com/index.php/negotiations/article/download/20/16

Chapter URL

http://journals.mehkaa.com/index.php/negotiations/article/view/20

Subjects

Kafi Biography Sufism Beloved

Asian Research Index Whatsapp Chanel
Asian Research Index Whatsapp Chanel

Join our Whatsapp Channel to get regular updates.

افضال حسین گیلانی حسبی نسبی سیّد نیں تے شاعری اوہناں نوں اپنے وڈکیاں ولوں گھٹی اچ ملی اے ۔ ایہدے نال نال اوہ نثروی بڑی سوہنی لکھدےسن۔شاعری وچ سیّدافضال حسین گیلانی ہوراں دیاں کتاباں وچوں "وناں دی چھاں تے سسی"بڑی نویکلی کتاب اے۔ایس وچ اوہناں دوھڑیاں راہیں سسّی تے پنوں دے قصے نوں بیان کیتااے تے سسّی دے تھل مارووچ گزارے ویلے تے دکھاں،درداں دی اجہی منظرپیش کیتی بھئی پڑھن والے دے دلاں نوںرُگ پئے جاندااے۔ایس توں اڈ"مربی نامہ" اوہ نعتیہ دوہڑیاں دی شکل وچ حضورﷺنال عقیدت دااظہارکردے نظرآوندے نیں۔"بدلے رنگ دھریکاں"اوہناں دی شاعری دا اجہیاپراگااے جہندے وچ کافیاں،گیت،غزلاں،نظماں تے حیات سیدسیدمحمداوہناں دے سوانح نگارہون داثبوت اے۔مہکاں دے افضال حسین گیلانی نمبر وچ اوہناں داڈھیرساراان چھپیاکلام چھپ گیاتے ایہہ موادگھٹوگھٹ دوکتاباں دااے۔ایس لئی ایہہ آکھناں غلط نہیں بھئی افضال گیلانی ہوریں شاعری دیاں ساریاں صنفاں وچ لکھن دا فن جاندے نیں۔ اوہناں مناجات، رباعی، دیس دے گیت، نظم، غزل، دوہڑے، قصیدے جیہاں ساریاں صنفاں وچ بڑا سوہنا لکھیا اے۔ اوہناں دے لکھے گیت ہر لوک فنکار نے گا کے ناں کمایا پر ایہناں ساریاں صنفاں توں ودھ اوہناں دی کافی اے۔

کافی شاعری دی اوہ صنف اے جہندے وچ نعت،منقبت،قصیدہ ہجرتے وصال دی کیفیت نوں بیاں کیتاجاندااے ۔ اگر کافی دی ہئیت نوں ویکھیا جاوے تے ایہدا پہلا شعر غزل دے مطلعے دی طراں ہوندا اےاس توں بعد پنج یا چھے مصرعیاں دے بند ہوندے نیں۔ ہر بند دے شروع دے مصرے ہکو جہے ہوندے نیں تے ہر بند دے آخری مصرعے نوں مطلعے دے قافیے تے ردیف نال رلایا جاندا اے۔کافی صرف سرائیکی، پنجابی تے سندھی زبان وچ ملدی اے۔کیفی جام پوری نے سندھی صنف "وائی" تے کافی نوں ہکو صنف قرار دِتا اے۔1

پنجابی شاعری وچ شاہ حسین کافی لکھن والے پہلے باقاعدہ شاعرمتھے جاندے نیں۔2 کافی بلھے شاہ تے سچل سرمست توں ہوندی ہوئی جدوں خواجہ غلام فریدتائیں اپڑی تاں اوہ اس داعروج ہائی۔خواجہ فریدمگروں کافی لکھن دی کوشش ضرورہوندی رہی تے آزادی مگروں کافی لکھن والیاں دے جہڑے ناںسامنے آئے اوہناںوچ شہزادقیصر،شارب الغاری،نجم حسین سید،مشتاق صوفی،اقبال صلاح الدین، بشیرحسین ناظم،احمدراہی تے افضل احسن ذکرجوگ نے پرسیدافضال گیلانی ہوراں دی کافی سب تووکھری تے نویکلی اے۔احمدراہی دے کہن موجب:"افضال گیلانی دی کافی پڑھ کے لگدااے بھئی اوہ اپنے ویلے دے خواجہ فرید نیں"3

ایس دور وچ جدوں کافی لکھن دا رجحان گھٹدا جاندا اے سید افضال حسین گیلانی ہوراں دیاں کافیاں فن تے فکر دے لحاظ نال اپنی مثال آپ نیں۔سیدافضال حسین گیلانی ہوراںدے فن تے کافی د ی روایت دے حوالے نال معروف شاعرناصرشہزادہوراداآکھن اے:" پنجابی کہنے والوں میں شاہ حسین،بلھے شاہ،اورخواجہ فریدبے مثل وبے مثال ہیں،اوربارگاہ ایزدی سے ہم وصال اورنہال۔۔۔۔ اس کے بعدبھی ایام کے بسرام سے لانگھتے اوراسے پھلانگھتے ہوئے کئی ایک شاعرآئے ہیں ۔جیسے جانباز جتوئی اورکچھ دوسرے،مگرسید افضال گیلانی کی کہی ہوئی کافیوں کارنگ نرالااورسرے سے پاتک متوالاہے۔یہ بہ یک وقت ثنائیں بھی ہیں،کتھائیں بھی اوردعائیں بھی۔اپنے پیربالاپیرامیرکی درگاہ زی جاہ اوربارگاہ صدبقامیں"4

اوہناں دی ہک کافی دے کجھ شعر ویکھو:

آ وے ماہی رہو رات ....

 

تیڈے بن سج دے نہ وہڑے

رل کے بہویئے رات اجوکی

 

کائی نہ رکھئےے تاہنگ کلوکی

مکسی کائی گل بات....

 

تیڈے بن سج دے نہ وہڑے

ماہی میرا راول جوگی

 

اوہ جوگی ، میں اہدے جوگی

جانے رب دی ذات....

 

تیڈے بن سج دے نہ وہڑے5

سید افضال حسین گیلانی غوث بالا پیر دی اولاد وچوں نیں تے تصوف اوہناں دے لوں لوں تے اکھر اکھر چوں بولدا اے۔ اوہ آپ وی درویش نیں تے لوکاں نوں وی فخر، تکبر چھڈ کے مالک حقیقی دے در تے جھکن دا درس دیندے نیں تے آکھدے نیں بھئی آپ ولوں سوہنے دے در تے جھک جائیے ،اوہ در تے آیاں نوں خالی نہیں موڑدا:

سٹ گھت فخر وِڈائی

 

بن وَنج مرد مولائی

چھڈ دے عشق زنانہ

 

پھر کے ویکھ زمانہ

نہ مل غیر ٹھکانہ

 

بن عقبیٰ دا راہی

مولا خیر کریسی !

 

ول سی گھر پردیسی

فضلوں پوری پَے سی

 

مکسی ایڈ جدائی

چھڈ غیراں دے جھڑے

 

وس وچ اپنے وہڑے

آپ ولوں ڈھک نیڑے

 

شکوہ نہ کر کائی6

درویشاں لئی مرشد دا در خانہ کعبہ ہوندا اے تے اپنے پیر دے دیدار لئی ہر ویلے بے چین راہندے نیں۔ اوہناں دا من اودوں ٹھردا اے جدوں اوہناں دا محبوب اوہناں دے ویہڑے آوڑدا اے یا کوئی خیر خبر آوندی اے۔ پیر افضال حسین گیلانی دیاں کافیاںوچ وی اوہناں دی ایس حالت داپتہ چلدااے:

مجبور توں نہیں، مجبور ہاں میں

 

جھڑکاں جھلیندی دل چور ہاں میں

دسدا نہ کوئی ، کیوں دور ہاں میں ؟

 

ولدا تاں گھل وے، آواں نہ آواں

ساتھی سنجن وے ، کملی دا چن وے

 

آ ٹھار من وے، آ وس وطن وے

نہ کر اجوڑاں کائی ہِک تاں من وے

 

جھلدی طَعَن وے، سکدی نبھاواں7

ساون دی کن من تے چمکدے شکدے بدلاں دے آون نال عاشقاں دے دلاں وچ وی محبوب دے ملن دی تاہنگ ودھ جاندی اے تے جہناں دا یار دور ہوے، جہناں نوں اپنے محبوب نال ملن وچ رکاوٹاں ہون تے جہناں گن گن کے دینہہ لگھائے ہون اوہناں دی حالت ساون دی رم جھم تے کن من وچ ہور خراب ہوجاندی اے تے عشق دی اگ اوہناں نوں ہور جھلسناں شروع کر دیندی اے۔

شالا موڑ مہار سک دوڑی اے دن دن وے

 

کالیاں دھار غبار ، راتیں لنگھایاں گن گن وے

گوڑے بدلے کھیوندے ، گرجدے

 

تینوں کم تھئے ، وہل نہ لگدے

ساون ، میگھ ، ملہار، رم جھم ہِم ، کِن من وے

 

سکدے وہڑے آوس نیڑے

یار آویڑے نہ کر جھیڑے

 

اکھیاں کجل کٹار ، راہ تکن جھن جھن وے8

سید افضال حسین گیلانی ہوراں کافی دی مکدی صنف نوں مڑ نویں سرے توں زندہ کیتا اے تے ایہدی وجہ فن تے پوری پکڑ ہون دے نال نال ایہہ وی ہے بھئی اوہ آپ اپنے مرشد دے عشق وچ بے تاب راہندے نیں تے ہر ویلے اس اڈیک وچ نیں بھئی کوئی ویلا ہووے بھئی سوہنا ویہڑے آوڑے:

رت روندی کوں گل لا ماہی

 

دن بہتے لنگ گئے آ ماہی

شالا پنلا خوشیاں مانے وے

 

ساڈی قدر جانے نہ جانے وے

دیواں دم دم نال دعا ماہی

 

شالا ہوئی مدد خدا ماہی

ماراں تھل ماہرو وچ ڈھاں وے

 

کوکاں لمیاں کر کر باہاں وے

پھِراں لبھدی کیچ دا راہ ماہی

 

راہ گھتھڑی کوں دس جا ماہی

بیٹھی بوہا کھول اڈیکاں وے

 

چائیاں سرتے ساریاں لیکاں وے

گیا صبر دی گڈھڑی چا ماہی

 

آ ہن تاں درد ونڈا ماہی

صرف اپنے محبوب دے آون دی اڈیک ای عاشق لوکاں لئی صبر آزما نہیں ہوندی اوہ تے گل مکا وی نہیں سکدے، دل دے حال پوری طراں دس وی نہیں سکدے تے رات مک جاندی اے۔ مرشد دا، پیارے دا، محبوب دا وکھ ہون دا ویلا ہور اوکھا ہوندا اے۔ لمیاں اڈیکاں توں بعد جدوں وصال نصیب ہوندا اے تاں دل کردا اے بھئی ویلا رک جاوے، زمین ساکن ہوجاوے تے ایہہ کدے ناں مکے پر جان والے نےتاں جاوناں ہوندا اے پر اوس ویلے جہڑی عاشق دے دل تے گزردی اے ایہدے بارے افضال گیلانی ہوریں انج بیان کردے نیں:

نہ جا وے ماہی دیداں اُڑا کے

 

باہیں چھڑا نہ پلڑا پھڑا کے

تئیں باہجھ لاہندی اکھیاں دی سک ناں

 

نوکر ہاں تیرا بوہے توں چِک -- ناں

مِٹھا ڈھول میڈا ہن پوسی پھِک ناں

 

اکھیاں چرا نہ اکھیاں توں لا کے

اَمبیّاں دا موسم۔ کوئل کوکارے

 

رل پیار ونڈیئے ۔ چھڈ لمڑے کارے

پیگھاں نے پیّاں ۔ لویئے ہُلارے

 

نہ توڑ سوہنا لمیاں چڑھا کے9

افضال گیلانی اپنے مرشد دے ہجر فراق وچ دھوں وانگ دھخدے نیں تے اوہ چاہندے نیں بھئی ہر ویلے اوہناں دا سوہنا پیر اوہناں دیاں نظراں سامنے رہوے تے کدے جدائیاں ناں پین تے اپنے اس درد تے دکھ نوں اوہناں کافیاں راہیں بیان کیتا اے۔ اوہناں دی دلی کیفیت نوں جانن لئی کجھ کافیاں دے نمونے ویکھئے تاں ٹھیک اندازہ ہوسکدا اے:

آ مل وے ما ہی کر چا رَ سائیاں

 

گل نال لاویں بھٹ گھٹ جدائیاں

ملیوں تاں کرساں شکوے تے گلڑے

 

تیں باہجھ گزرے جھٹ پل اکلڑے

لیندے نے بھاہیں ایہہ ساوے تلڑے

 

ساون نہ سنجڑے پیگھاں جھٹائیاں

ہک وار وَل پو ، منتاں لہیساں

 

ونج پیر بالا ڈیوے۔ ۔ ۔ ۔ بلیساں

وچھڑن نہ دیساں، اجڑن نہ دیساں

 

مولا جے میریاں جھوکاں وسائیاں10

ایہہ کافی وی دل دا حال دسدی اے بھئی عاشق دا کی حال اے۔:

نوکر تینڈی ہاں جمدی وے یار

 

تیں بن میں کس ؟ کم دی وے یار

جیندیاں تائیں توڑ نبھیساں

 

نہ انکار ، نہ عذر کریساں

نازک تلیاں ہیٹھ وچھیساں

 

لوڑ پوی مینڈے چم دی وے یار

صد پئی ماراں وچ تھلاں دے

 

شالا پئے ہون نیڑے ای جاندے

نیوں نیوں ویکھاں کھوج اٹھاندے

 

لبھنی ہاں راہ کیچم دی وے یار11

یار دی اڈیک وچ بے چین سید افضال حسین گیلانی وی ایہہ کافی دل دا حال بیانن لئی بہت اے:

زخم دُکھا کے الڑے

 

ول نہ سانول ولڑے

سے سے موسم آئے

 

نین رہے ترہائے

ترت سنیڑے گھلڑے

 

ول نہ سانول ولڑے

آ پے یاری لا کے

 

آپے توڑ توڑا کے

ہن پئے منگیندن چھلڑے

 

ول نہ سانول ولڑے

ریجھوں نیڑے لاون

 

اوڑک نوں پچھتاون

رون ما ر ، پتھلڑے

 

ول نہ سانول ولڑے12

صرف دکھ درد ای کافی دا حصہ نہیں۔ سید افضال حسین گیلانی ہوراں اپنے مرشد پاک دے آن تے خُشی دا اظہار وی کیتا اے۔ ایہندی سوہنی مثال ایہہ کافی اے۔

آویکھو نی ایہہ کون آیا

 

جہندی دید کلیجے نوں ٹھار دی اے

جند راہاں وچ پئی وچھدی اے

 

الحمد الحمد........ پکار دی اے

سانوں پیر حسین .... پسند آیا

 

ایہہ احمد دا ........ دل بند آیا

ایہہ پوتا غوث الاعظم .... دا

 

ملکاں نوں سک دیدار دی اے

کوئی دسدا نہیں میرے پیر جیہا

 

جنہوں سید علی پیر دا .... راج ڈھیا

خلقت اوہدی دیوانی اے ....

 

جند آپ دے آپ پئی واردی اے13

سید افضال حسین گیلانی دیاں کافیاں جتھے اوہناں دی اپنے مرشد نال محبت، چاہت تے لگن بارے دسدیاں نیں اوتھے ہجر فراق دی کیفیت وی اکھاں سامنے اوندی اے۔ اوہناں دیاں کافیاں پڑھ کے اوہناں دے فن تے فکر دا جائزہ لَے کے اوہناں دی دلی حالت بیانن دے ڈھنگ نوں ویکھ کے تے اوہناں دے درویشاں آلے رنگ نوں جان کے ایہہ آکھناں پوندا اے بھئی پیر افضال حسین گیلانی دی کافی تے خواجہ فرید دی کافی ہک نیں تے افضال گیلانی اج دے خواجہ فرید نیں۔

 

٭٭٭

1 سجاد حیدر پرویز، سرائیکی زبان و ادب کی مختصر تاریخ (اسلام آباد : ادارہ فروغ قومی زبان ، 2016ء)،155۔

2 سید اختر جعفری، پنجابی ادبی صنفاں(لاہور : ایمپوریم پبلشرز، 2003ء)،101۔

3 مشتاق عادل، یاراں رنگ(ساہیوال : مہکاں پبلشرز، 2015ء)،20۔

4 ناصر شہزاد،پنجابی کافی ایک اضافی صورت (مضمون)، مشمولہ: کافی اے یار دا ویہڑہ، افضال حسین گیلانی(اوکاڑہ : ادارہ صوت ہادی، 2009ء)،22۔

5 افضال حسین گیلانی،آہیں+آڑنگ=آہر(اوکاڑہ : ادارہ صوت ہادی، 2020ء)،128۔

6 ایضاً، 129

7 ایضاً، 131

8 ایضاً، 134

9 ایضاً، 153

10 ایضاً، 157

11 ایضاً، 179

12 ایضاً، 181

13 ایضاً،:197

0

http://journals.mehkaa.com/index.php/negotiations/issue/view/2

 

Loading...
Issue Details
Article TitleAuthorsVol InfoYear
Article TitleAuthorsVol InfoYear
Similar Articles
Loading...
Similar Article Headings
Loading...
Similar Books
Loading...
Similar Chapters
Loading...
Similar Thesis
Loading...

Similar News

Loading...
About Us

Asian Research Index (ARI) is an online indexing service for providing free access, peer reviewed, high quality literature.

Whatsapp group

asianindexing@gmail.com

Follow us

Copyright @2023 | Asian Research Index